Η ψυχική ασθένεια αποτελεί μια έννοια, η οποία περιλαμβάνει μία ποικιλία διαταραχών που επηρεάζουν την σκέψη, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του ατόμου που πάσχει. Οι διαταραχές αυτές εκτείνονται σε ένα ευρύ φάσμα, από την κατάθλιψη και το άγχος έως τις σοβαρότερες καταστάσεις, όπως η σχιζοφρένεια και παρ’ όλο που μερικές φορές είναι «αόρατες», είναι εξίσου σημαντικές και απαιτούν κατανόηση και υποστήριξη από την κοινωνία. Αν και η ψυχική νόσος αντιπροσωπεύει μία πτυχή της ανθρώπινης εμπειρίας, συχνά αντιμετωπίζεται με αμφιβολία και προκατάληψη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η αποδοχή αυτής της κοινωνικής ομάδας στην ευρύτερη κοινωνία να χωλαίνει.
.
Ο όρος «στίγμα» περιλαμβάνει τον αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση ατόμων ή ομάδων που το εκάστοτε κοινωνικό σύνολο αντιλαμβάνεται ως «διαφορετικά» ή ότι παρεκκλίνουν κατά ένα τρόπο από τις κοινωνικές νόρμες. Ο στιγματισμός απέναντι στους ψυχικά ασθενείς βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην άγνοια ή στην παραπληροφόρηση που περιβάλλει την ψυχική ασθένεια προκαλώντας ανορθολογικό φόβο και κατ’ επέκταση στάσεις και συμπεριφορές που επηρεάζουν αρνητικά την ζωή του πάσχοντα αλλά και του περιβάλλοντός του. Επομένως, κρίνεται ως ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που καλείται η σύγχρονη κοινωνία να αντιμετωπίσει.
.
Στη συνέχεια θα εξετάσουμε κάποια από τα στερεότυπα γύρω από την ψυχική νόσο που διαμορφώνουν το στίγμα. Το κυριότερο και ενδεχομένως το πιο δυσλειτουργικό στερεότυπο είναι η πεποίθηση ότι τα άτομα με ψυχικές διαταραχές είναι δυνάμει επικίνδυνα και βίαια. Η αντίληψη αυτή οδηγεί τους ανθρώπους σε συμπεριφορές που βλάπτουν τον πάσχοντα, όπως είναι η αποφυγή και η απομάκρυνση. Η κοινότητα αποφεύγει να έρχεται σε επαφή με τους πάσχοντες υπό τον φόβο ότι θα υποστούν κάποια βίαιη συμπεριφορά και ως εκ τούτου τα άτομα αυτής της κοινωνικής ομάδας αποκλείονται από κοινωνικές δραστηριότητες και διαπροσωπικές σχέσεις, αποσύρονται και κλείνονται στον εαυτό τους. Τα παραπάνω ενδέχεται να έχουν αρνητικές επιπτώσεις τόσο για την ψυχική τους κατάσταση όσο και για την πορεία εξέλιξης της νόσου, κάτι στο οποίο θα αναφερθούμε εκτενέστερα και παρακάτω. Το παραπάνω στερεότυπο αποτελεί στην ουσία ένα μύθο που κρίνεται απαραίτητο να καταρριφθεί, δεδομένου ότι στην πραγματικότητα η πλειονότητα των ατόμων που βιώνουν ψυχικές διαταραχές δεν αποτελούν απειλή για τους γύρω τους.
.
Είναι εξίσου σημαντικό το γεγονός ότι πολλοί ψυχικά ασθενείς ενσωματώνουν σε μεγάλο βαθμό την ταμπέλα του «τρελού» που τους έχει δοθεί από την κοινωνία και αποσύρονται από οποιαδήποτε προσπάθεια να εξελιχθούν. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται αυτοστιγματισμός και οδηγεί στην όλο και περισσότερη μείωση της λειτουργικότητας των ατόμων αυτών, ακόμα κι αν διαθέτουν τις ικανότητες για να διεκδικήσουν μία καλύτερη ποιότητα ζωής. Το παραπάνω μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα σε βάθος χρόνου να επιβαρύνεται η κλινική τους εικόνα, δηλαδή η πορεία της νόσου να χειροτερεύει ή ακόμα και να αναπτύσσουν έντονα καταθλιπτική διάθεση ή και αυτοκτονικό ιδεασμό.
.
Συμπεραίνοντας, το στίγμα που περιβάλλει τις ψυχικές διαταραχές είναι ένα φαινόμενο που μαστίζει την σύγχρονη κοινωνία. Σε μια εποχή που γίνονται τεράστια βήματα και κινήματα για την καταπολέμηση του σεξισμού, του κοινωνικού ρατσισμού και την αποδοχή του διαφορετικού, το στίγμα απέναντι στην ψυχική ασθένεια παραμένει. Για τον λόγο αυτό κρίνεται απαραίτητο να γίνουν προσπάθειες να καταπολεμηθούν και να περιοριστούν οι προκαταλήψεις και οι αρνητικές στάσεις και συμπεριφορές σ’ αυτήν την κοινωνική ομάδα. Κάποιες από τις ενέργειες που μπορούν να γίνουν είναι αρχικά να γίνεται τακτική και σωστή ενημέρωση του κοινωνικού συνόλου σχετικά με το τι είναι ψυχική ασθένεια στο σύνολό της, ώστε να εξαλειφθούν οι μύθοι που επικρατούν γύρω από αυτήν. Επιπλέον μπορούμε να ενθαρρύνουμε την πιο άμεση επαφή των ψυχικά πασχόντων με την ευρύτερη κοινωνία ώστε να μπορέσουν να ενταχθούν πιο ομαλά.
.
Κλείνοντας, είναι σημαντικό να μην εξισώνουμε τους ανθρώπους με την ασθένεια, βάζοντάς τους μία ταμπέλα και κατατάσσοντάς τους σε κοινωνικά «κατώτερη» πληθυσμιακή ομάδα.
.
Ειρήνη Γώγου Ψυχολόγος.
.
